Participeren vraagt om vaardigheden, bij burgers maar ook bij belangenorganisaties en overheden. Met het VRP Lab Participeren willen we deze vaardigheden in kaart brengen en zoeken hoe deze aangeleerd kunnen worden. ‘Via participatie wordt men vaardiger in participatie’. Zo staat het in de publicatie, uitgegeven naar aanleiding van 10 jaar stadsvernieuwingsprojecten in Vlaanderen. De auteurs willen hiermee aangeven dat participatie een educatieve functie heeft, naast een pacificerende, integrerende en dynamiserende functie. Niet echt verrassend, zou je denken. En toch betekent deze boutade niets minder dan een cultuurverschuiving.

Burgerparticipatie is vandaag een verplicht onderdeel van het (ruimtelijk) beleid en dit binnen alle sectoren en op alle beleidsniveaus. Dit betekent dat er, theoretisch gezien, heel wat gelegenheden zijn om ‘vaardiger te worden in participatie’. In de praktijk blijken deze gelegenheden echter beperkt tot vastomlijnde momenten in een procedure, met vaste methodes en standaard vraagstellingen, neergeschreven in participatiehandboeken. Volgens de eerder aangehaalde publicatie ontstaat participatie ‘wanneer gemarginaliseerde aspiraties en noden zichtbaar en hoorbaar worden gemaakt en leiden tot het opnieuw nadenken over het algemeen belang. Een democratische stedelijke vernieuwing erkent en schept ruimte voor het conflict, vanuit een bewustzijn van haar productieve kracht’.

Dit doe je niet met standaard vragen en methodes die enkel toelaten om binnen bestaande structuren te bewegen. Het opnieuw nadenken over het algemeen belang vraagt juist om het kunnen hertekenen van deze structuren. Het is een pleidooi voor open processen, zonder uitgeschreven verloop, waaraan iedereen aan kan deelnemen. Zonder te weten waar ze zullen uitkomen, maar altijd met de wetenschap dat ze beter zullen worden in participeren. En de volgende keer nog beter. Het is een pleidooi voor een cultuurverschuiving waarbij de focus verlegd wordt van participatie-methodes naar participatie-vaardigheden: van generieke methodes gericht op het vermijden van conflicten, naar vaardigheden die helpen om op een constructie manier met deze conflicten aan de slag te gaan.

Een eerste opzet van het Lab Participeren is het in kaart brengen van deze participatie-vaardigheden (Sessies 1, 2 en 3). En dan gaat het vooral om groepsvaardigheden. Want aan beslissingsstructuren sleutel je niet alleen. Daarvoor heb je zowel burgers, het middenveld én overheden nodig. Concreet gaat het om vaardigheden om anderen te betrekken in eigen processen; om (eigen) aspiraties en noden te benoemen; om elkaar te leren vertrouwen; om zelfkritisch te zijn; om de eigen situatie te kunnen kaderen binnen grotere dynamieken; enz.

Een tweede opzet van het Lab Participeren is onderzoeken hoe deze participatie-vaardigheden aangeleerd en doorgegeven kunnen worden (Sessies 4 en 5: voor deze sessies kan og niet ingeschreven worden). Met die bedenking dat de focus ook hier niet mag verglijden naar methodes, om één specifieke vaardigheid aan te leren. Zonder een concrete context of aanleiding zou deze leerprocessen immers opnieuw tot standaardisatie leiden en zijn we terug bij af. De stelling is dan ook dat het doorgeven van vaardigheden enkel zinvol is, als dit gebeurt op maat van een situatie, met een concrete constellatie aan participanten, met gedeelde uitdagingen, enz.

De Labs worden begeleid door Els Abts (Vlaamse Landmaatschappij), Seppe De Blust (ndvr), Oswald Devisch (Universiteit Hasselt), Olivier Provost (Manoeuvre vzw), Joke Quintens (stad Genk) en Jan Schreurs (Katholieke Universiteit Leuven).

Drie sessies

1. Geprogrammeerde participatieprocessen, of processen die starten binnen een procedure. 8 maart 2016

Tijdens deze sessie zullen een reeks participatieve cases in groep doorgelicht worden op zoek naar vaardigheden die cruciaal blijken om deze case tot een goed einde te brengen.

• Burgerbegroting district Antwerpen: Hanne Bastiaensen
• Metropolitaan Kustlandschap 2100: Joachim Declerck (AWB)
• Ruilverkaveling Jesseren, Borgloon Kortessem & Tongeren: Wim Vandenrijt & Olga Jongeneelen (VLM)

2. Spontane participatieprocessen, of processen die starten buiten een procedure. 20 april 2016

Tijdens deze sessie zullen een reeks participatieve cases in groep doorgelicht worden op zoek naar vaardigheden die cruciaal blijken om deze case tot een goed einde te brengen.

• Burgerbeweging De Koep, Turnhout: Jef Van Eyck (de Koep)
• Bewonersvereniging Spoor Oost, Antwerpen: Jo Haest
• Leefstraten, Gent

3. Een landkaart van participatie-vaardigheden. 11 mei 2016

Synthese van de vaardigheden die in de vorige twee sessies in kaart gebracht werden, in de vorm van een landkaart van participatie-vaardigheden. Uit deze kaart zullen samen vaardigheden geselecteerd worden die tijdens de laatste aan bod zullen komen.

• Stadsklas, Stroom Den Haag