Er is geen ontkomen aan: als ruimtemaker krijg je vroeg of laat het thema water op je bord. Droogte, overstromingen en zorgwekkende vervuiling dwingen ons koers te veranderen. Het is dan ook indrukwekkend hoe de kennis over ons watersysteem groeide de voorbije jaren. Die kennis vormt steeds meer de basis van een nieuwe generatie plannen en ontwerpen. De bewustwording over de waterkwaliteit en -kwantiteit dringt door op diverse schaalniveaus: bij de realisatie van innovatieve projectontwikkeling op lokaal niveau, de uitrol van groenblauwe netwerken op regionaal niveau en in beleidsplannen en wetgeving op Vlaams en Europees niveau. Nature based solutions leiden tot innovatieve en multifunctionele ontwerpen, die bewoners en gebruikers ‘dichter’ bij water brengen. Met de bodem als spons in ons achterhoofd vinden we onze landschappen en bebouwde omgevingen opnieuw uit, met ongeziene kansen voor de ruimtelijke kwaliteit. Iedere schone druppel telt. Iedere gewipte tegel telt. Iedere nieuwe meander ook.
Ruimte voor water is een opdracht voor stedenbouwkundigen, ontwerpers, planners, hydrologen, milieu- en klimaatambtenaren, rioolbeheerders, landschapsbeheerders, burgers, bedrijven en politici samen. Welkom op de Werelddag van de Stedenbouw 2022!
Digitale brochure.
Foto's.
Presentaties.
Call to action.
Voormiddag
09:30 | welkom en situering van het dagprogramma
door Toon Verlinden, wetenschapscommunicator en auteur van het boek Weg Van Water.
09:40 | Werken aan Ruimte Voor Water
Schepen Wout Maddens (Stad Kortrijk):
09:55-10:30 | expertenpanel Weerbaar Waterland
Patrick Willems (KULeuven en expertenpanel Weerbaar Waterland, Voorzitter Vlario en lid Droogtecommissie).
Patrick Willems neemt ons mee in de werking van het watersysteem en biedt een overzicht van de uitdagingen in Vlaanderen op vlak van waterkwantiteit en waterkwaliteit op diverse beleidsniveaus en over sectoren.
10:30-11:05 | De droogteproblematiek is verschillend per gebied of regio
Jan Staes (UAntwerpen) en David Verhoestraete (Cluster)
Jan Staes legt uit hoe die regionale differentiatie met bodem samenhangt en welke diverse strategieën er nodig zijn tegen droogte. David Verhoestraete maakt hier de ruimtelijke vertaling van: wat betekent dit voor ruimtelijk planners en landschapsontwerpers? Hoe vertalen we die kennis naar ruimtelijk ontwerp?
11:05-11:25 | pauze
11:30-12:15 | Panelgesprek
gemodereerd door Joachim Declerck (AWB) met Patrick Willems (KULeuven), Jan Staes (UAntwerpen), Liesbeth Gellinck (VLM), Maarten Hens (Departement omgeving) en Jan Vanvelk (Bekkencoördinator van de Demer).
Joachim Declerck start met de belangrijkste ruimtelijke inzichten van de hoogwatercommissie als leidraad voor het debat.
Hoe kunnen we op een systeemaanpak inzetten? Hoe weet je of je lokale maatregelen passen in een visie op een gebied op hoger schaalniveau? Wat is de rol van de diverse beleidsniveaus? Hoe moet de Blue Deal 2.0 eruitzien?
Ook vanuit de zaal is er de mogelijkheid om vragen voor te leggen!
12u15 | Conclusies voormiddag en oproep (VRP)
12u30-13u25 | Lunch
Neem tijdens de lunch een kijkje in de studio van de Tranzit zaal. Daar presenteert VITO de WaterAtlas, die ze ontwikkelden in opdracht van de Vlaamse overheid. De WaterAtlas brengt het potentiële gebruik van alternatieve waterbronnen voor verschillende toepassingen in kaart. De WaterAtlas inventariseert zowel het aanbod van hemelwater en (gezuiverd) afvalwater, als de vraag vanuit industrie, diensten, landbouw en huishoudens in een kaartencatalogus. Door te visualiseren waar potentieel voor duurzame uitwisselingen ligt, moedigen ze aan tot circulair waterver- en gebruik.
De WaterAtlas wordt beschikbaar gesteld vanaf begin 2023; we krijgen dus een sneak peek!
Namiddag
13u30-14u | Drinkable Rivers
Li An Phoa studeerde bedrijfskunde, filosofie en systeemecologie. Ze is oprichter van Drinkable Rivers en de nomadische buitenschool Spring College. Daarnaast geeft ze wandelcolleges op Business Universiteit Nyenrode en de Internationale School voor Wijsbegeerte. In 2018 liep ze 1.000 kilometer langs de Maas, van de bron in Frankrijk tot de monding in de Noordzee. Die wandeling vormde de start van Mayors for a Drinkable Meuse, een internationaal burgemeestersnetwerk voor een drinkbare Maas. Ook zette Li An met haar stichting een ambitieus burgeronderzoek op dat mensen wereldwijd in staat stelt om de gezondheid van beken en rivieren te onderzoeken.
14u-14u30: Leren uit het territoriaal ontwikkelingprogramma TOP Dender,
Liesl Vanautgaerden (Departement Omgeving) en Wim L’Ecluse (provincie Oost-Vlaanderen)
De Dendervallei kent belangrijke uitdagingen op vlak van demografie, economie, mobiliteit, open ruimte en klimaat. Deze vergen een geïntegreerde aanpak en gebiedsgerichte samenwerking tussen Vlaamse, provinciale en lokale actoren. Liesl en Wim tonen wat dat concreet betekent en hoe je naar zichtbare resultaten op het terrein kan werken.
14u30-14u40 | verplaatsing naar sessies
14u40-16u30 | deelsessies
Vanaf 16u30 | eindspeech en receptie
Deelsessies
Van betonland naar sponsland: water stuurt ruimtelijke planning
Sessievoorzitter: Marjolijn Claeys (Voorland)
Als water sturend wordt voor de ruimtelijke planning, zoals geadviseerd wordt door de Commissie Hoogwater, dan heeft dat gevolgen voor regionale en de lokale visies op waar nog wel of niet ontwikkeld kan worden.
Peter Lacoere (Veneco, Hogent) verknoopt de opgave van bouwshift met het anticiperen op fenomenen zoals een waterbom. Hij geeft een overzicht van beleidsacties die dringend nodig zijn betrekking tot de watergevoelige open ruimte gebieden.
De Antwerpse vzw GruunRant ontwikkelde een GIS analyse methodiek waarbij de watersysteemkaart, de bestemmingen en het effectieve ruimtebeslag geïntegreerd worden. Op die manier maken ze actiezones zichtbaar waar een mix van maatregelen aan gekoppeld kunnen worden. Dirk Cleiren legt uit hoe ze vanuit een bewonerscollectief werk maken van zo’n regionale visie en aanpak. Daarna geeft een medewerker van de VMM toelichting over de vernieuwde watertoets. Hoe kunnen we dit instrument inzetten zodat water de nodige ruimte krijgt?
Tot slot gaan we in interactie met het publiek, hoe maken we ruimte voor sponsland aan de hand van onze ruimtelijke planningsinstrumenten?
Rivieren als gebiedsgerichte opdracht
Sessievoorzitter: Griet Celen (VLM)
Rivieren houden zich niet aan gemeentegrenzen. Rivierbeleid is dan ook noodzakelijk gebiedsgericht. In deze deelsessie trekken we lessen uit het gebiedsgerichte processen in valleigebieden waar de VLM bij betrokken is en uit de gebiedscoalities van Water-land-schap.
Bram Abrams, arrondissementscommissaris Vlaamse Dienst Gouverneur Antwerpen en procesbegeleider in het valleigebied van De Kleine Nete licht toe hoe je in een gebied aan de slag gaat in een gebied waar reeds verschillende planprocessen lopen en waar verschillende actoren betrokken zijn. Hoe werk je in zo’n context aan een gedeelde agenda in functie van ruimte voor de rivier?
An Steegen (projectcoördinator provincie Vlaams-Brabant) is geografe van opleiding en projectcoördinator van het Getebekken. Ze stelt het strategisch project onverGETElijk! voor vanuit het perspectief van gebiedsgerichte samenwerking. Ze benoemt de uitdagingen die voorliggen voor onze rivieren gezien de klimaatverandering en wat nodig is in lokaal en bovenlokaal beleid om nu een versnelling hoger te gaan.
In de sessie nemen we tijd voor interactie met het publiek, voor iedereen die bij gebiedsgerichte processen betrokken is.
Water als blauwdruk in het landschapsontwerp
Sessievoorzitter: Isabelle Putseys (Sweco)
Doelstellingen als waterinfiltratie, wateropslag en waterbeleving zijn niet meer weg te denken in landschapsontwerp. Om tot geslaagde ontwerpen te komen volstaat knip- en plakwerk echter niet. De context is bepalend en bestaat uit de dynamiek tussen waterkwaliteit en oever, werken vanuit biodiversiteit en bodem en vanuit de rivier in stedelijke netwerken, De nood om te werken aan waterveiligheid en waterbeschikbaarheid wordt duidelijk, een coherente visie waarbinnen kleinere ontwerpopgaves zich situeren is echter noodzakelijk. Drie ervaren landschapsarchitectes (Annelies de Nijs van Atelier Horizon, Claire Laeremans van Lama en Florence Vannoorbeeck van Buur part of Sweco) nemen je mee in hun visievorming dat de basis vormde voor concrete realisaties.
Water in de stad en in de gemeente
Sessievoorzitter: Hannelore Mees (provincie Oost-Vlaanderen)
Lokale besturen werken op dit moment volop aan “hemelwater- en droogteplannen”. Deze beogen een integrale, gedragen en gebiedsdekkende visie op het hele watersysteem. In deze deelsessie tonen we op welke manier we dit aan ons ruimtelijk beleid kunnen koppelen.
De gemeente Temse heeft een ambitieus plan op wijkniveau en koppelt water aan andere thema’s zoals mobiliteit en energie om tot een echte klimaatwijk te komen. Nel Vereeken (Clustermanager Ruimte gemeente Temse) licht het plan toe en gaat o.a. in op hoe je vergroening en ontharding realiseert in het bestaand bebouwd weefsel. We werpen ook een blik op onze hoofdstad. Tom Dhaeyer (Antea Group) schetst de verschillende fiches van het Waterplan Brussel, die ontwikkeld werden uit een intensief voortraject met verschillende diensten. Ook het waterplan van Antwerpen komt aan bod: Samuel Van de Vijver (Stad Antwerpen) gaat erop in. Ook zal hij voorbeeldprojecten en de implementatie van het Antwerpse waterplan in hun werking behandelen.
Burgers aan boord
Sessievoorzitter: Lieven Symons (Labo Ruimte)
Experten en overheden alleen zijn niet in staat de wateruitdagingen op hun eentje op te lossen. De hele samenleving moet mee. Daarom is het belangrijk burgers van in het begin te betrekken bij de aanpak van ruimte voor water. Dat kan op diverse manieren.
We trekken naar Brussel waar Boud Verbeiren (VUB) het Citizen Science project van VUB, gelanceerd in kader van Brusseau, toelicht. Vervolgens gaan we naar de wijk Waterschei in Genk waar ‘Waterrijk Waterschei’ met bewoners zelf zoekt naar oplossingen. Karolien Van Dyck (Common Ground) en Liesbeth Huybrechts (Universiteit Hasselt, Waterrijk Waterschei) nemen ons mee in de manier waarop zij een ‘gedeelde grond’ zoeken met burgers in waterdossiers. Kathleen Van Doorslaer (provincie Antwerpen) licht het uitgebreid participatietraject achter ‘Laakland’ toe. Vier keer een heel andere aanpak in heel andere contexten, met water als blauwe draad.
Oplossingsgericht landschappen maken: ontwerp als drijfveer voor beleid
Sessievoorzitter: David Verhoestraete (Cluster Landscape)
Ontwerpend onderzoek vormt de noodzakelijke schakel tussen top down en bottom up, en kan daardoor diverse actoren in beweging brengen, wat een must is bij grootschalige projecten. Het ‘vermaatschappelijkt’ ruimtelijke uitdagingen en maakt het mogelijk om in oplossingen te denken.
Eind jaren 80 heeft het ontwerpend onderzoek van ‘Plan Ooievaar’ in Nederland een baken verlegd. De ontwerpers toonden op welke manier de valleien beter beschermd konden worden tegen wateroverlast. De daaropvolgende decennia maakte het programma “Ruimte voor de Rivier” plan Ooievaar concreet. Net op tijd: de rivier nam die ruimte effectief in toen de regen met bakken uit de lucht viel in 2021. De interactie tussen landschappelijk ontwerp en realisatie is dus cruciaal. Robbert De Koning (Landschapsarchitect BNT) neemt ons mee in de verschillende stappen.
De complexiteit en techniciteit die bij water komt kijken vergt een grondige en gedifferentieerde aanpak, zoals ook het Sigmaplan in Vlaanderen toont. Het ontwerpend onderzoek van ‘De Droge Delta’ beoogt op een zelfde manier aanjager zijn om realisatie-processen in gang te zetten om ruimte te maken voor een droogte-aanpak. Marten Dugernier (Antea Group) vertelt ons erover.
Terreinbezoek De Leieboorden (Stad Kortrijk)
Water is een zeer dankbaar gegeven om kwaliteitsvolle en unieke publieke ruimte in de stad te realiseren. De Leiewerken In Kortrijk evolueerden van een infrastructuurwerk naar een stadsvernieuwingsproject met kwalitatieve publieke ruimte en zijn de motor voor tal van boeiende stadsprojecten. Dries Baekelandt (coördinator stadsprojecten gemeente Kortrijk) vertelt ons er alles over.
We gaan te voet! Max 20 personen.
Terreinbezoek Heulebeek (Stad Kortrijk) [VOLZET]
De Heulebeek takt aan op de Leie en is prominent aanwezig in groot Kortrijk. De beek verandert doorheen diverse contexten: van stedelijke wijken tot open ruimte. We trekken met de fiets naar de Heulebeek in de diverse verschijningsvormen, ontdekken hoe bewonersgroepen aan hun beek gehecht zijn en waar de naam Preetjesmolen vandaan komt (en waarom dat voor een ontwerp belangrijk is). Nicolas Provoost (ruimtelijk planner gemeente Kortrijk) en Laurence Singier (projectleider infrastructuur) lichten toe.
We gaan met de fiets! Max 20 personen.